Zakażenia HPV są dość powszechne na całym świecie. Szacuje się, że około 80% osób aktywnych seksualnie (zarówno kobiet, jak i mężczyzn) będzie miało styczność z tym patogenem w ciągu swojego życia. Według danych na świecie może być aktualnie nawet 660 milionów zakażeń. Na infekcję szczególnie narażeni są ludzie młodzi – w wieku 15–25 lat.
Wirus brodawczaka ludzkiego HPV
Jest to wirus należący do rodziny papillomawirusów. Do tej pory wyodrębniono nawet 120 gatunków tego patogenu. Część z nich jest wysokoonkogenna. Oznacza to, że po zakażeniu takim gatunkiem HPV istnieje duże ryzyko rozwinięcia się zmian nowotworowych. Za szczególnie groźne uznaje się typy wirusa brodawczaka ludzkiego 16, 18, 45, 31, 33, 52, 58, 35, 59, 56, 39, 51, 73, 68 i 66. Pozostałe rodzaje HPV wywołują łagodne zmiany skórne. Ich ryzyko onkogenne szacowane jest na niskie.
Zakażenie HPV powoduje, że zostają zajęte komórki podstawne naskórka i nabłonka płaskiego. Wirus ulega replikacji. Gdy jest ona niewielka, infekcja pozostaje w fazie latencji. Oznacza to, że nie pojawiają się jej objawy, a układ odpornościowy może sobie z nią poradzić. Typy wysokoonkogenne mogą integrować się z DNA człowieka. Dlatego w zakażonych komórkach dochodzi do rozwoju zmian nowotworowych.
Jak dochodzi do zakażenia wirusem HPV?
Wirus brodawczaka ludzkiego może być przenoszony na dwa sposoby:
- przez kontakt z naskórkiem,
- przez kontakty seksualne.
Wirus HPV przenosi się na osobę zdrową z osoby, która jest jego nosicielem – nawet gdy nie występują u niej objawy zakażenia. Zdarza się, że patogen przenosi się z kobiety na dziecko w czasie porodu siłami natury.
Większość zakażeń wirusem HPV odbywa się drogą płciową. Narażone są wszystkie osoby, które współżyją. Za szczególne czynniki ryzyka uważa się także:
- młody wiek pierwszej inicjacji seksualnej,
- stosowanie antykoncepcji doustnej,
- duża liczba partnerów seksualnych,
- palenie papierosów,
- wysoka rodność.
Ryzyko zakażenia HPV wzrasta u osób, które są nosicielami innych chorób przenoszonych drogą płciową. Okres wylęgania (czas od kontaktu z patogenem do rozwinięcia się infekcji) wirusa brodawczaka ludzkiego wynosi od kilku tygodni do nawet 8 miesięcy.
Objawy zakażenia HPV
Objawy zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego zależą od miejsca, w którym patogen wniknął do organizmu człowieka. Zdarza się, że infekcje przebiegają całkowicie bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Jeżeli zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego nastąpiło przez naskórek, rozwijają się zmiany skórne. Są to brodawki wirusowe, znane też jako kurzajki. Najczęściej występują one na stopach lub dłoniach. Przy zakażeniach droga płciową pojawiają się zmiany chorobowe zlokalizowane w okolicach intymnych (na wargach sromowych, pochwie, odbycie, prąciu, cewce moczowej, napletku). Są to tzw. kłykciny kończyste. Mają postać grudek i brodawek. Mogą mieć różny stopień nasilenia. W niektórych przypadkach utrzymują się przewlekle i mają zdolność do nawracania. Wirus brodawczaka ludzkiego przenosi się również przez seks oralny, dlatego kłykciny kończyste mogą pojawić się w gardle i na błonie śluzowej jamy ustnej.
Zakażenie wirusem HPV a ryzyko rozwoju raka szyjki macicy
Wysokoonkogenne odmiany wirusa HPV są ważnym czynnikiem rozwoju raka szyjki macicy. Najczęściej są to typy 18 i 16. Odpowiadają one nawet za 2/3 wszystkich przypadków tego nowotworu. Są one oficjalnie uznane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za czynnik rakotwórczy.
Wirus brodawczaka ludzkiego prowadzi do nieprawidłowych i niekontrolowanych podziałów komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego szyjki macicy. Rozwija się wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN). Jest to stan, który poprzedza nowotwór. Na tym etapie nie ma jeszcze zagrożenia dla zdrowia i życia, dlatego tak ważne są rutynowe badania kontrolne, które pozwalają wykryć nieprawidłowości we wczesnym stadium i powstrzymać je.
Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym. Choroba może rozwijać się nawet przez 10 lat i w tym czasie nie dawać żadnych objawów. Jeżeli pojawiają się dolegliwości, są one niespecyficzne. Oznacza to, że mogą one występować również przy innych zaburzeniach, co powoduje, że często są bagatelizowane. Możliwe objawy to:
- krwawienie między miesiączkami,
- upławy zabarwione krwią o nieprzyjemnym zapachu,
- krwawienia po stosunku,
- bóle brzucha i pleców w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
W Polsce każdego roku odnotowuje się około 3 tysiące nowych przypadków raka szyjki macicy. Na całym świecie na każdy milion zakażeń HPV przypada 8 tysięcy nowotworów. Śmiertelność jest oceniana na 50%. Rokowanie zależy od ogólnego stanu osoby chorej, stopnia zaawansowania choroby w momencie wykrycia oraz zastosowanego leczenia.
Wirus HPV – jak się chronić?
Jednym ze skutecznych sposobów zapobiegania infekcji jest unikanie bezpośredniego kontaktu z osobami zakażonymi. O infekcji świadczy przede wszystkim obecność zmian chorobowych na skórze. Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia onkogennym wirusem HPV, trzeba powstrzymać się od kontaktów seksualnych z nosicielami tego patogenu. Należy zabezpieczać się prezerwatywą. Jednak trzeba pamiętać, że:
- prezerwatywa nie chroni w 100% przed zakażeniem HPV (cząsteczki wirusa są małe i mogą przez nią przenikać),
- do zakażenia może dojść również w czasie stosunku oralnego lub analnego.
Możliwe jest wykonanie testów, które pozwalają wykryć obecność wirusa brodawczaka ludzkiego. W materiale pobranym od człowieka wyszukiwany jest materiał genetyczny patogenu (metoda PCR).
Elementem profilaktyki są również szczepionki przeciw HPV. Zabezpieczają one głównie przed typami 16 i 18, czyli wysokoonkogennymi, odpowiadającymi za raka szyjki macicy. Część preparatów zapewnia również ochronę przed innymi typami.
Szczepionka przeciw HPV
Szczepionki przeciw HPV zostały wprowadzone w 2006 roku. Obecnie są one stosowane w 80 krajach – w tym również w Polsce. Na terenie naszego kraju dostępne są następujące rodzaje:
- szczepionka 2-walentna,
- szczepionka 4-walentna,
- szczepionka 9-walentna.
Dwuwalentna szczepionka przeciw HPV jest skierowana przeciwko typom 16 i 18. Zapewnia ochronę przed zmianami przednowotworowymi i rozwojem raka szyjki macicy, pochwy, sromu oraz raka odbytu. W Polsce preparat nosi nazwę CERVARIX.
Czterowalentna szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego jest skierowana przeciwko typom 6, 11, 16, 18. Stosuje się ją w celu ochrony przed zmianami przeciwnowotworowymi, nowotworami narządów płciowych i odbytu oraz kłykcinami kończystymi. W Polsce preparat nosi nazwę GARDASIL.
Dziewięciowalentna szczepionka jest skierowana przeciwko typom 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Zapewnia rozszerzoną ochronę przed zmianami przednowotworowymi, nowotworami narządów płciowych i odbytu oraz brodawkami płciowymi. W Polsce preparat nosi nazwę GARDASIL9.
Szczepienia przeciw HPV – dlaczego warto?
Wiele osób zastanawia się, czy warto zaszczepić się przeciwko HPV. Odpowiedź jest twierdząca. Szczepienia mają udowodnioną skuteczność w zapobieganiu zakażeniom wirusem brodawczaka ludzkiego. Przeprowadzone badania w tym zakresie wskazują, że zmniejszają one ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy nawet o 70% (a szczepionka GARDASIL9 nawet o około 90%). Natomiast skuteczność czterowalentnej i dziewięciowalentnej szczepionki w zapobieganiu brodawkom narządów płciowych jest oceniana na 90%.
Aby organizm był chroniony, należy przyjąć 3 dawki szczepionki przeciw HPV. Kolejne iniekcje są wykonywane po upływie 2 miesięcy i 6 miesięcy od pierwszego zastrzyku. Zaobserwowano, że skuteczność szczepionki przeciw HPV jest wyższa, jeżeli zostanie ona podana kobietom przed rozpoczęciem aktywności seksualnej. Wówczas gdy ich organizm nie miał jeszcze styczności z wirusem.
Warto dodać, że ochrona przed zakażeniem po szczepieniu utrzymuje się przez 8 lat, a nawet dłużej. Wciąż trwają badania na ten temat. Zaobserwowano, że po 7 latach u zaszczepionych kobiet liczba przeciwciał utrzymywała się wciąż na wysokim poziomie. Jednocześnie trzeba mieć świadomość, że szczepionka przeciw HPV nie chroni w 100% przed zakażeniem. Wciąż istnieje pewne ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. Dlatego każda kobieta powinna regularnie wykonywać badanie cytologiczne – nawet gdy została zaszczepiona.
Czy szczepienie przeciw HPV jest bezpieczne?
Szczepionki przeciwko HPV są uznawane za bezpieczne. Nie odnotowano, aby przyczyniały się one do wystąpienia udaru mózgu, żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej oraz chorób autoimmunizacyjnych. Nie mają także wpływu na czynność jajników i trudności z zajściem w ciążę.
Kto powinien się zaszczepić?
Szczepienia przeciw HPV są przeznaczone dla dorosłych kobiet i dziewcząt od 9. roku życia. Ze względu na korzyści dla zdrowia, zaszczepić powinna się każda osoba, jeżeli nie występują u niej przeciwwskazania. Zalicza się do nich: ciążę, okres karmienia piersią, uczulenie na składniki preparatu, zaburzenia odporności, terapię immunosupresyjną.
Szczepionkę przeciwko HPV powinni przyjmować również mężczyźni. Panowie nie tylko mogą być nosicielami wirusa, ale też są zagrożeni rozwojem raka (odbytu i prącia) oraz kłykcin kończystych. Powszechne programy profilaktyczne skierowane do nich są już realizowane w części krajów.
